Ayakkabıyı Kim Buldu: Her gün ayakkabı giyerek bir yerlere gidiyoruz, acaba onlar olmasa ayaklarımızı türlü tehlikelere ve mevsim koşullarına karşı nasıl korurduk? Veyahut, ayakkabı keşfedilmeseydi ne giyerdik? Gibi sorular aklımıza gelmiyor değil. Ama en çok merak ettiğimiz husus, daha doğrusu bizim merak ettiğimiz konu, ayakkabıyı icat edenin kim veya kimler olduğudur. Gelin bu konuyu daha da detaylı araştırıp bu en önemli buluşlardan biri olan ayakkabıyı kimlerin keşfettiğine bakalım..
Ayakkabıyı Kim Buldu?
Ayakkabıları icat eden net bir kişi veya kuruluş yoktur. Kanıtlabilen en eski ayakkabı örnekleri MÖ 7.000 ila 8.00 yıllarına kadar tarihlendirilebilmektedir. Arkeologlar, ABD‘nin Oregon eyaletindeki Fort Rock Mağarası‘nda bazı adaçayı kabuğu (sagebrush kabuğu) sandaletlerinin bulunduğunu keşfettiler. Bu ayakkabıları ilk icat edenlerin eski Kızılderililer olduğu düşünülmektedir.
Ayakkabılar aynı zamanda medeniyetler arasında birbirleriyle etkileşime giren kavimlerin kültürlerini birbirlerine aşılamasından kaynaklı da gelişim göstermişlerdir. Örneğin MÖ 4000 yılına kadar uzanan Eski Mısır dönemi ayakkabılarının, muhtemelen ısı nedeniyle daha çok parmak arası terliklerini andıran bir normda olduğunu söylemekte fayda var. Bu ayakkabı türlerinden sonraki dönem medeniyetlerinin de ilham aldığı düşünülmektedir. Ayakkabılar, örneğin ABD-Oregon eyaletinde bulunan ve ilk ayakkabılar olduğu düşünülen sandaletlerden ilham alarak, farklı kültürlerin de katkısıyla geliştirilmiş olabilirler.
Çin
Çin’de, ayakkabıların MÖ 1000 gibi erken bir tarihte var olduğu kanıtlanmıştır. Bununla birlikte, ayakkabılar deri yerine kapitone işlemine benzer bir işlemle kenevir katmanlarından yapılmıştır. Gücünü artırmak için ise sonradan ekstra dikişler de eklenmiştir.
Ermenistan
Dünyanın en eski deri ayakkabısı 2008 yılında Ermenistan‘da bulunmuştur. Ayakkabının yapım yılı yapılan araştırmalara göre MÖ 3500’yıllara kadar uzanmaktaydı. Tek parça dana derisinden yapılmıştır, aynı zamanda ön ve arka kısımlarında deri kordon bulunmaktaydı.
Romalılar
Bilinen ilk sağ ve sol kullanılıabilirliği olan ayakkabıları Romalılar geliştirmiştir. Romalılar bu ayakkabıları, askerlerin daha iyi performans göstermesi için tasarlamışlardır. Romalıların bu ayakkabıları ne zaman geliştirdiği hakkında net bir kaynak bulamadık maalesef. Ancak belgelendirilebilir ilk modern sağ ve sol kullanılabilirliği olan ayakkabıların yapım yılı 19’uncu yüzyılın başında yine Amerika‘da yapılan ürünlerdir.
Ayakkabılar Zaman İçinde Nasıl Evrim Geçirmiştir?
Bulunuşundan bu yana ayakkabılar yıllar içinde büyük bir hızla gelişmiştir. Bu gelişim aşamalarına kategorilendirme yaparak gelin göz gezdirelim:
Yapı
En temel ayakkabılar, başlangıç aşamasında ayaklara dolanan ipler veya ayakları bağlamak için bağcıklarla sarılmış deriden yapılmışlardı. Zamanla bu ayakkabılar sandalet veya terliklere benzer ayakkabılara dönüştü. Bunun yanında kademeli olarak daha sert ve rahat hale geldiler ve yaygınlıkları arttı.
Stil
İlk ayakkabılar ve sonrasındaki belli bir dönemi kapsayan ayakkabılar, cinsiyetten bağımsızdı. Ayakkabıya olan talep artıkça ayakkabı stilleri de ortaya çıkmaya ve cinsiyetler arasında ayrılmaya başladılar.
Kadınlar, kendilerine rahat bir duruş imkanı sağlayacak ve yürürken zorlanmayacakları ayakkabı arayışına girerken, erkekler günlük işlerini güvenle yapabilmek için giyecekleri ayakkabı arayaşına girdiler. Örneğin bunun gibi talepler sonucunda stilettolar (kadınlar için) ve oduncu botları gibi ayakkabı modelleri ortaya çıktı.
Malzemeler
Malzeme teknolojisi ilerledikçe, ayakkabı yapmak için daha fazla ürün çeşidi kullanılabilir hale gelmiştir. Örneğin daha önceki ayakkabılar deriden, pamuktan veya keten gibi malzemelerden yapılmışken; insanlar plastik ve polimerleri keşfederek ayakkabı çeşitlerini arttırdılar.
İşlevsellik
Zaman geçtikçe, özellikle yeni bir iş, spor veya eğlence kolları ortaya çıkmaya başladığında, daha fazla özel ayakkabı insan faaliyetlerine uyacak şekilde tasarlanmıştır. Örneğin JW Foster, koşu sporcuları için çivili ayakkabıları icat etmiştir. Bill Bowerman ise hafif spor ayakkabıları tasarlamıştır.
Koruma
Ayakkabıların korumaları da yıllar içinde gelişmiştir. İlk ayakkabılar, ayak parmakları gibi ayakların hassas kısımlarına karşı herhangi bir yastıklama veya koruma olmaksızın ayakları saran deriden başka bir özellik barındırmamaktaydı.
Ayakkabılar sonunda daha iyi hale geldi ve koruma sistemlerine odaklanarak günümüz standartlarına evrildiler. Bu ayakkabılar, düşen nesnelere ve çeşitli darbelere karşı koruma sağlamak için çelik burunlu veya ekstra kalınlaştırılmış deriye de sahip olabiliyorlardı.
Teçhizat
Ayakkabılar, icat edilen birçok donanım malzemesi ve teknolojisiyle yıllar içinde birçok açıdan önemli derecede gelişmişlerdir. Ayakkabıların uyumu geliştikçe, ayakkabıların daha iyi oturmasına yardımcı olmak için köpükler ve iç tabanlar kullanılmaya başlanmıştır. Aynı şey, Brannock cihazı (ayakkabı ölçüm aracı) gibi ölçüm teknolojisi için de geçerlidir.
Daha eski ayakkabılar, uyumu ayarlamak için bağcıklara güvenme eğilimindeyken, bazı ayakkabılar cırt cırtlıydı. Daha modern ayakkabılar, ayakkabıyı sıkmak veya gevşetmek için hava pompaları kullanır. Aynı zamanda Nike, günümüzde akıllı ve kendi kendine bağlanan ayakkabı teknolojisini de piyasaya sürmüştür.
Ayakkabıları Geliştiren Mucitler Kimlerdir?
Jan Matzelieger
Tarih boyunca birçok mucit, ayakkabının teknolojik olarak gelişimine katkıda bulunmuştur. Bu kişiler ayakkabı üretmek için makineler yaptılar. Ayak ölçülerini standartlaştırdılar ya da bugün sevdiğimiz yeni ayakkabı türlerini icat etmişlerdir. Örneğin bugün ayakkabıların nasıl hızlı bir şekilde üretildiğini düşünüyorsanız, bunun için Surinam asıllı ABD vatandaşı Jan Matzelieger‘e teşekkür etmeniz gerekebilir. Jan, çalıştığı ayakkabı fabrikasında ayakkabıların hem çok zahmetli hem de çok geç üretilmesinden kaynaklı çeşitli arayışlara girdi. Sonunda ayakkabı köselesini bir köstebeğin üzerine yerleştirip, deriyi de tabanın altına koyarak sabitledi. Ardından da dikme eylemini gerçekleştirecek makineyi (icat ettiği) çalıştırdı ve başarıya ulaştı. Ayrıca bu makine, daha önce elle yapıldığında 15 dakika süren bu dikme eylemini, 1 dakika gibi kısa sürede gerçekleştirmiştir.
Standart Ayakkabı Bedenleri ve Edward II
Edward II‘nin ayakkabı dünyasına katkısı oldukça önemliydi. Edward, ayakkabı bedenlerini belirli bir standart haline getirmiştir. Bu ölçütlemeyi de, üç arpa tanesinin bir inç’e eşit olduğunu varsayarak gerçekleştirmiştir.
Joseph Foster
Joseph William Foster, 1900’lerde İngiltere‘nin Bolton kentinde bir ayakkabı tamircisiydi. Tabii ki tek marifeti ayakkabı tamirciliği olmayan Foster, aynı zamanda atletizmciydi. Bununla birlikte 100M koşusu gibi sprint etkinliklerinde kullanılan dünyanın ilk çivili ayakkabısını tasarlamıştır. O dönemler, Foster‘ın geliştirdiği konsept, sporcular arasında da popüler olmaya başlamıştır. İngiliz atlet Harold Abrams, 1924 yaz Olimpiyatları‘nda Foster‘ın geliştirdiği çivili ayakkabıları giyerek altın madalya kazandığında, Foster’ın ayakkabıları tüm dünyanın ilgisini çekmiştir. Sonrasında işlerini büyüten Foster, J.W. Foster and Sons isimli bir şirket kurmuştur. Daha sonra birleşme yoluna giden Joseph Foster‘ın şirketi J.W. Foster and Sons, 1976’da Reebok‘un bir parçası olmuştur.
Traktörü Kim Buldu?
