Ticaret Bakanlığı’nın Kurucusu Kimdir?

Ticaret Bakanlığı’nı Kim Kurdu: Türkiye’de faaliyet göstermekte olan bakanlıklardan biri olan Bu Bakanlık, ülkemizdeki ticari faaliyetlerin düzenlenmesinden, kanunlara uygun bir şekilde yürümesinden sorumlu olan bakanlıktır. İnsanlık tarihinde son derece modern bir çağ yaşadığımız 21. yüzyılda ticaretin ülkelerin gücünü ifade etmek için ne kadar önemli bir alan olduğunu, savaşların bile artık askeri sahadan ticari sahaya kaydığını düşünürsek, bir ülkenin Ticaret Bakanlığı’nın ve ticaretle ilgili diğer tüm kamu kuruluşlarının üzerine düşen görevi tahmin etmek daha basit olacaktır.

Kurucusunun kim olduğu, daha önce hangi isimlerle var olduğu ve sahibinin kim olduğu gibi hakkında sorulan soruları cevaplayacağımız Ticaret Bakanlığı, yazının ilerleyen kısımlarında da göreceğimiz gibi geçmişten günümüze çok az değişerek süregelen devlet kapılarından biridir. Ticaretin Osmanlı Devleti’ndeki nazırlıklar döneminden beri önemli bir alan olması sebebiyle her zaman devlet nezdinde ticaretle ilgilenen önemli makamlar mevcut olmuştur.

Ticaret Bakanlığı’nı kim kurdu?

Bu Bakanlığı’n kurucusunun kim olduğuna değinmek için Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinden itibaren ticaret bakanlıklarının kısa bir kronolojisine göz atmak faydalı olacaktır. Bilen bilir, aslına bakacak olursanız bugünkü formatıyla 2018’den beri Ticaret Bakanlığı vardır. Fakat bir bunun öncesi de vardır.

Öncesi dediğimiz süreçte Ticaret Bakanlığı’nın bariz iki ana kulvarda gelişim gösterdiği görülmektedir: Gümrük işleri, ticaret işleri…

Radyoyu Kim Buldu?

Önerilen Yazı

Radyoyu Kim Buldu? Radyoyu Kim İcat Etti ?

Ticaret Bakanlığı’nın kuruluşu ve tarihsel süreç:

Ticaret Bakanlığı’nı kim kurdu:

• Modern nazırlıklar kuruluncaya kadarki Osmanlı Dönemi’nde ve ondan önceki Türk tarihinde elbette ticari faaliyetlerin kontrolüyle ilgilenen bazı makam sahipleri olmuştur. Fakat şurası kesindir ki, kapitalist sistemin yükselişiyle önem kazanan ticari faaliyetler, kapitalist sistem öncesinde çok da ayrı ve özelleşmiş bir branş olarak kabul edilmemekteydi, ticaret ve gümrük faaliyetleri daha çok askeri ve adli yetkili kişilerce, son söz olarak da sultanlar, beyler ve padişahlarca kontrol edilmekteydi.
• Bakanlık mertebesinde bir ticaret kurumu az önce söylediğimiz gibi ilk kez Padişah 2. Mahmut Dönemi’nde modern kıstaslara göre kurulan nezaretler(bakanlıklar) döneminde görülmektedir. İlk olarak 1838 yılında bir “Meclis-i Ziraat ve Ticaret Komisyonu” adlı komisyon oluşturulmuştur. 1840 yılında da “Umur-ı Ticaret ve Ziraat Nezareti” kurularak ticaret ve ziraat işleri bu bakanlık tarafından yürütülmeye başlanmıştır.
• Bu nezaretten sonra sıra TBMM Hükümeti’ndedir. 23 Nisan 1920’de TBMM açılmış ve 2 Mayıs 1920 tarihinde 3 Sayılı “Büyük Millet Meclisi İcra Vekillerinin Sureti İntihabına Dair Kanun” kabul edilerek ilk bakanlar kurulu oluşturulmuştur. 3 Mayıs 1920’de göreve başlayan bu bakanlar kurulunun üyelerinden biri “İktisat Vekaleti”dir. Tabii ki birer iktisadi faaliyet olan ziraat ve ticaretten sorumlu olmuştur. Yani kronolojiye “3 Mayıs 1920’de kurulan İktisat Vekaleti” maddesini de ekleyebiliriz.

Cumhuriyet Dönemi ve Tarihsel Süreç:

• Bundan sonrasında ise Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan yeniliklere rastlamaktayız. Kasım 1923 ile Mart 1924 arasında kısa süreliğine görev yapmış bir “Ekonomi Bakanlığı” vardır. Aslına bakacak olursanız bu bakanlığın adı halen İktisat Vekaleti’dir. Fakat 1923 öncesi TBMM Hükümeti’nin henüz resmiyet kazanmamış olması ve 1923’ten sonra resmen ve herkesçe tanınır bir şekilde var olmuş olması sebebiyle “Ekonomi Bakanlığı” ismi bu dönemi ifade etmek için tercih edilmektedir. Her neyse; bu Ekonomi Bakanlığı 1924 yılında “Ziraat Bakanlığı” ve “Ticaret Bakanlığı” olarak ikiye ayrılmıştır. Aynı zamanda 1928 yılına kadar ticari faaliyetlere Ticaret Bakanlığı bakmıştır.
• 1928 yılında bu iki bakanlık tekrar birleşerek tekrardan Ekonomi Bakanlığı ismini almıştır. 1939’a kadar bu isimle var olmuştur.
• 1939-1949 yılları arasında, Ekonomi Bakanlığı’nın alt dallara ayrılmıştır. İş bölümü yapmasının bir sonucu olarak Ticaret Bakanlığı tekrar kurulmuş ve 10 yıl faaliyet göstermiştir.
• 1949 yılında ekonomi birimleri tekrardan tek bir çatı altında toplanmıştır. Böylelikle Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı kurulmuş ve 1960’a kadar çalışmıştır.
• 1960 yılında tekrardan başlı başına bir Ticaret Bakanlığı kurulmuştur. Aynı zamanda 1971’e kadar ticari işlere bu bakanlık bakmıştır.
• 1971 yılında sanayi ve ticaret faaliyetlerini birleştirmiştir. Böylelikle “Sanayi ve Ticaret Bakanlığı” kurulmuştur. Fakat sadece birkaç ay sonra, yine 1971 yılında ticaret kolu bu bakanlıktan ayrılmıştır. Başka bir deyişle Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na dönüştürülürmüştür. Aynı zamanda ticari faaliyetler yine kurulan bir “Ticaret Bakanlığı” bünyesinde kontrol edilmeye başlanmıştır. Hatta 1971 yılında kısa süreli faaliyet gösteren bir “Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığı” dahi kurulmuştur.
• 1983 yılında ise “Sanayi ve Ticaret Bakanlığı” adlı bakanlık yeniden kurulmuştur. Üstelik 2011’e kadar var olmuştur.

Ticaret kanadının gelişimi böyle iken, günümüz Ticaret Bakanlığı’nın isminde var olmasa da tarihçesinde önemli yeri olan bir kolu daha vardır: Gümrük. Gümrük kolunu da şu şekilde özetleyebiliriz:

Cumhuriyet Dönemi Gümrük Faaliyetleri:

• Cumhuriyet Dönemi öncesindeki gümrük faaliyetleri yukarıda bahsettiğimiz paragraftaki gibidir. Bakanlık seviyesinde ayrılıncaya dek her zaman için ticaretin bir alt başlığı olmuştur.
• 1923’ten yılından sonra yapılan ön hazırlıklar ve çıkarılan bazı kanunlardan sonra 1929 senesinde gümrük çalışmalarının bir bakanlık tarafından kontrol edilmesine karar verilmiştir. 30 Aralık 1929 Tarihli 1909 Sayılı Kanun ve “Gümrük ve İnhisar Vekaleti”, kısacası “Gümrük ve Tekel Bakanlığı” kurulmuştur. Bakanlığın kurulduğu ilk yıllarda “tekel” yerine ” inhisar” kelimesi kullanılmakta ve “bakanlık” yerine “vekalet” denmekteydi. Zamanla ismi “Gümrük ve Tekel Bakanlığı” olmuştur.
• Gümrük ve Tekel Bakanlığı 1983 yılına kadar varlığını sürdürmüştür.
• 1983 yılında tüm gümrük ve tekel faaliyetleri o zamanlar “hazine ve maliye” olmayıp yalnızca maliye işlerinden sorumlu bir şekilde vardır. Aynı zamanda “Maliye Bakanlığı”nın yetkisine verilmiştir. Özellikle 13 Aralık 1983 Tarihli ve 178 Sayılı Kanun ile “Maliye ve Gümrük Bakanlığı” faaliyete girmiştir. Maliye ve Gümrük Bakanlığı 1993 yılına kadar var olmuştur. 2 Temmuz 1993 Tarihli 485 Sayılı “Gümrük Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK” ile “Gümrüklerden Sorumlu Devlet Bakanlığı” kurulmuştur. Bununla birlikte 2011 yılına kadar gümrüklerle ilgili çalışmalar bu devlet bakanlığı tarafından yürütülmüştür. Aynı zamanda 2 Temmuz 1993 Tarihli 485 Sayılı “Gümrük Müsteşarlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK” ile bir “Gümrük Müsteşarlığı” var olmuş, bu müsteşarlık da 2011 yılına kadar var olmuştur.
• Dış ticari ilişkiler adına aynı zamanda 13 Aralık 1983 tarihinde kurulan “Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı”, 9 Aralık 1994 tarihinde ikiye ayrılmıştır. Böylelikle bir “Dış Ticaret Müsteşarlığı” var olmuştur. Dış Ticaret Müsteşarlığı 29 Haziran 2011 tarihinde resmen, 6 Temmuz 2011’de fiilen “Ekonomi Bakanlığı”na dönüştürülmüştür.

Şimdi her iki koldan da 2011 yılındaki ortak noktaya gelmiş olduk:

3 Haziran 2011 Tarihli 640 Sayılı “Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname” vesilesiyle Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın kurulması kararlaştırılmıştır. Böylelikle 29 Haziran 2011 tarihinde resmen, 6 Temmuz 2011 tarihinde fiilen kurulmuştur.
2 Temmuz 2018 Tarihli 703 Sayılı “Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname”nin maddelerinden birisi olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile az önce bahsettiğimiz ve 2011’den itibaren var olan Ekonomi Bakanlığı birleştirilmiştir. Aynı zamanda ismi “Ticaret Bakanlığı” olmuştur. Bakanlık 10 Temmuz 2018 tarihinde “T.C. Ticaret Bakanlığı” ismiyle fiilen hizmete girmiş ve böylelikle 1924’te aldığı ada tekrardan geri dönmüştür.
Bu uzun kronolojik süreçten sonra Ticaret Bakanlığı’nın kurucusunun kim olduğu, ne zaman kurulduğu soruları şu şekilde cevaplanabilir:

“T.C. Ticaret Bakanlığı, ilk kez 5 Mart 1924’te kabul edilen 632 Sayılı “Ticaret ve Ziraat Vekaletleri Teşkili Hakkında Kanun” vesilesiyle dönemin TBMM ve Bakanları Kurulu tarafından kurulmuştur. Kurulduğu dönemde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, Başbakan ise İsmet İnönü’dür. Türkiye’nin İlk Ticaret Bakanı ise Hasan Saka olmuştur.”

İlk Ticaret Bakanı kim?

Türkiye’nin İlk Ticaret Bakanı Hasan SAKA (1886 – 1960)

Ticaret Bakanlığı 1924’te kurulmuş olsa da yukarıdaki uzun tarihçede belirttiği gibi pek çok kez kapanmıştır. Aynı zamanda ismi değişmiş veya diğer bakanlıklarla birleşmiştir. Tarih boyunca yaşadığı bu süreç sonucunda tekrardan ilk ismiyle faaliyet göstermeye başlamıştır.

Ticaret Bakanlığı kimin? Sahibi kim?

Ticaret Bakanlığı bir kamu makamı olduğu için hissedarlık gibi bir durumdan söz etmek mümkün değildir. Ancak yetki paylaşımı esas alınarak şu şekilde bir tanım yapılabilir:

“T.C. Ticaret Bakanlığı’nın sahibi Türkiye Cumhuriyeti’dir. Bakanlığın faaliyetlerinin doğru bir şekilde yürümesinden sorumlu olan kişi dönemin ticaret bakanıdır. Özellikle Ticaret Bakanlığı çalışmalarında Cumhurbaşkanlığı’na karşı doğrudan, TBMM ve Bakanlar Kurulu’na karşı ikincil dereceden sorumludur.”

“Günümüzde Ticaret Bakanlığı görevi Mehmet Muş tarafından yürütülmektedir.”

Günümüz Ticaret Bakanı Mehmet Muş